Ders Geçme ve Kredi Sistemine göre dönemler esas alınarak hazırlanan ve halen Sınıf Geçme Sisteminde uygulanmakta olan bu program, 2455 ve 2470 sayılı Tebliğler Dergisindeki açıklamalar doğrultusunda sınıflar esas alınarak düzenlenmiş olup, uygulama bu doğrultuda yapılmaktadır. (Talim ve Terbiye Kurulunun 30.04.1998 tarih ve 67 sayılı Kararı)

Lise, Anadolu, Yab.Dil Ağır.Liselerinin Sosyal Bil.Alanının 11. Sınıfında: Alan Dersi, Diğer Alanlar ile Fen Lisesi ve A.G.S.Lisesinin 11. Sınıfında: Alan Seçmeli Ders

T.C.

MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI

TALİM TERBİYE KURULU BAŞKANLIĞI

Karar Sayısı : 450 Karar Tarihi: 20.10.1993

MANTIK I DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI

AÇIKLAMALAR:

1. Yürürlükteki program uygulamaları ve yeni gelişmeler gözönünde bulundurularak, "modern program geliştirme tekniği"yle hazırlanan "MANTIK l" Ders Programı; 4 Kredilik ders olarak Ders Geçme ve Kredi Uygulaması yapılan ortaöğretim kurumlarında okutulacaktır.

2. Bu programda "Mantık l" dersinin genel amaçları ve bunlara dayanan sınıf amaçları verilmiştir. Sınıf amaçlarının ölçülebilir ve gözlenebilir hale getirilebilmeleri için, her amacın altına kazandırılması gereken davranışlar konulmuştur. Amaç ve davranışların sırasının, dersi okutan öğretmenin isteğine bağlı olarak değiştirilmesi mümkündür.

3. Amaç ve davranışlardan sonra konu başlıkları ve alt başlıklara yer verilmiştir. Konular, verilen amaç ve davranışlar gerçekleştirilecek şekilde sıralanmıştır.

4. İşleniş bölümleri, bir ünitede mutlaka vurgulanması gereken noktaların dikkati çekmesi ve öğretmene yol gösterici olması amaçlanarak hazırlanmıştır.

5. Programda değerlendirme başlığı altında yer alan sorular, örnek değerlendirme anlayışı çerçevesinde oluşturulmuştur.

6. Programın hazırlanışında:

a) Mantık ilkelerinin yalnızca mantık derslerinde değil, günlük hayatta ve bilimsel çalışmalarda da geçerliliği,

b) Aristo mantığının, rakip mantık sistemleri gibi görünen diğer mantık sistemlerinin kaynağı olduğu,

c) "Çok Değerli Mantık Sistemleri "nin, mantığın uygulama alanlarının genişliğini göstermesi bakımından gerekliliği,

d) Sembolik mantıkta, alıştırma yapılmasındaki amacın alıştırma yapabilmekten çok ne için yapıldığım kavranması ve işlemin sonucunun açıklanması olduğu.

e) Olgusal bilimlerin yöntemlerinde de mantığın uygulandığı,

f) Mantık dersinde yer alan geçerlilik, tutarlılık gibi ilkelerin bu alanla sınırlı kalmayıp diğer düşünce biçimlerinde de geçerli olması,

g) Birinci ünitenin sonuna "Türkiye'de Mantık", ikinci ünitenin sonuna "Kıyasın Değeri" ile ilgili okuma parçaları konularak. öğrencinin bu konularda bilgi sahibi olmaları gerektiği dikkate alınmıştır.

7. Dersin İşlenişinde, anlatım ve soru-cevap yöntemiyle birlikte-konuların özelliğine göre-alıştırma (uygulama) yöntemi de uygulanmalıdır.

8. Bu programa göre hazırlanacak ders kitabinin 85 ebadında 7-9 forma elması gereklidir.

1. Mantığın konusunu ve tarihi gelişimim bilir,

2. Aristo mantığının temel kavramlarım ve kurallarım kavrar,

3. Sembolik mantığın temel kavram ve kurallarım kavrar,

4. Kazanılan temel kurallara dayanarak. işlemleri doğru yapar ve sonuçları değerlendirir.

5. Mantığın uygulandığı alanları kavrar; uygulamalarla ilgili temel kavram ve kuralları kazanır,

6. Mantık felsefesi hakkında bilgi sahibi olur,

7. Mantıklı, tutarlı düşünme, değerlendirme ve eleştirebilme becerisin kazanır.

2. Mantığın tarihçesi bilgisi.

3. Klasik mantığın konusunu kavrayabilme.

4. Kavramlar arası ilişkileri kavrayabilme.

5. Tanım bilgisi.

6. Önermenin yapışım kavrayabilme.

7. Önermeler arası ilişkileri kavrayabilme.

8. Kıyas ve çeşitlerini kavrayabilme.

9. Sembolik mantık alanı bilgisi.

10. önermeler mantığım kavrayabilme.

11. "Sembolleştirme" ve "yorumlama" bilgisi.

12. "Tutarlılık", "geçerlilik", "denklik (eşdeğerlik)"i kavrayabilme.

13. Çözümleyici çizelge çözümleme kurallarının uygulanışım kavrayabilme.

14. Çözümleyici çizelge ile geçerlilik, tutarlılık, denklik denetlemesini kavrayabilme.

15. Yüklemler (niceleme) mantığım kavrayabilme.

16. Yüklemler mantığında çözümleyici çizelge yoluyla "geçerlilik", "tutarlılık", "denklik (eşdeğerlik) denetlemesini kavrayabilme.

17. "Çok Değerli Mantık sistemleri" bilgisi.

18. "Kiplik Mantığı" bilgisi.

19. "Özdeşlik Mantığı" bilgisi.

20. "Varlık Mantığı" bilgisi.

21. Mantığın uygulama alanları bilgisi.

22. Sembolik mantıkta, mantık-matematik ilişkisinin incelenmesi bilgisi.

23. Sembolik mantığın doğa bilimlerine uygulanması bilgisi.

24. Mantığın eleştirel düşünmeye ve akılcı tartışmaya uygulanmasıı-n kavrayabilme.

25. Mantık felsefesi bilgisi.

26. Mantık felsefesinin sorunlarım kavrayabilme.

27. Mantık ile varlık bilgisi arasındaki ilişkiyi kavrayabilme.

MANTIK I DERS PROGRAMI

ÜNİTELERİN % DAĞILIMI

1. Mantığın konusunu açıklama.

2. Mantık açısından düşünmeyi açıklama.

3. Doğru düşünmenin ne olduğunu belirtme.

4. Mantık ilkeleri (özdeşlik-aynilik-çelişmezlik, üçüncü halin imkansızlığı)'nı açıklama.

1. Klasik matıkla ilgili çalışmaları belirtme.

2. Metotla ilgili çalışmaları belirtme.

3. Sembolik mantıkla ilgili çalışmaları belirtme.

4. Yeni mantık sistemlerini sıralama.

5. Tarihi gelişim içinde belirli dönemlerin ayırcı özelliklerim belirtme.

- Mantık açısından düşünmenin ne olduğu vurgulanmalı.

- Mantık ilkeleri açıklanırken; öğrencilerin mantık ilkelerini yalnızca mantıkta kullanılan, insan zihninin dışında ilkelermiş gibi yanlış anlamaları (varsa) önlemek için normal, mantıklı düşünen insanın, kendiliğinden yapışı gereği söz konuşu ilkelere göre düşündüğü, özel bir çaba göstermediği vurgulanmalı, ancak;

mantıksal işlemlerin denetlenmesinde, bu ilkelere uygunluğun önemli olduğu belirtilmeli,

- Mantığın tarihi gelişimi işlenirken belirli dönemlerin ayırıcı özelliklerine değinilmelidir.

1. Kavramlar arası ilişkileri sıralama.

2. "Eşitlik" ilişkisini örneklerle açıklama.

3. "Ayrıklık" ilişkisini örneklerle açıklama.

4. "Tam-girişimlik" ilişkisini örneklerle açıklama.

5. "Eksik-girişimlik" ilişkisini örneklerle açıklama.

6. "Beş tümel"i sıralama.

7. "Cins"i örnek vererek açıklama.

8. "Tür"ü örnek vererek açıklama.

9. "Ayrım"ı örnek vererek açıklama.

10. "Özgürlük" (hassa)ü örnek vererek açıklama.

1. Tanım'ın tanımım söyleme yazma.

2. Tanımın çeşitlerim sıralama.

3. Beş tümele göre tanım çeşitlerini sıralama.

4. Tanımlanana göre tanım çeşitlerini sıralama.

5. Tanımın koşullarını maddeler halinde sıralama.

2. Önermenin yapışım örnekle açıklama.

3. Önerme çeşitlerini gruplama.

4. Yargının niteliği (olumlu-olumsuz) bakımından önermeleri bir örnek üzerinde açıklama.

5. Yargı sayışı bakımından önermeleri sınıflama.

6. Basit önermelerin yapışım açıklama.

7. Nicelik ve nicelik bakımından basit önermeleri açıklama.

8. Karmaşık önermelerin özelliklerim örnekle açıklama.

9. Bileşik önermelerin özelliklerim açıklama.

10. Bileşik önermeleri gruplama.

l l. Bİlişikliği açıkça belli önermelerin genel özelliklerini sıralama.

1. Önermeler arası ilişkilerin ne olduğunu açıklama.

2. Karşı olma ilişkilerim şematik olarak örnekle açıklama.

3. Döndürmenin özelliklerim açıklama.

1. Kıyasın ne olduğunu açıklama.

2. Kıyasın yapışım örnekle açıklama.

3. Kıyası oluşturan önermeleri örnekle açıklama.

4. Kıyas çeşitlerim sınıflama.

5. Basit kıyasların özelliklerini açıklama.

6. Basit kıyaslarda kıyas şekillerini açıklama.

7. Koşullu kesin kıyasların genel özelliklerini açıklama.

8. Seçmeli kıyasların genel özelliklerim açıklama.

9. Bileşik kıyasların genel özelliklerini açıklama.

1. Kavram Tanımı

2. Terim Tanımı

3. Kavram Çeşitleri

4. Kavramlar Arası İlişkiler

2. önerme Çeşitleri

a) Yargının Niteliği Bakımından Önermeler

b) Yargı Sayışı Bakımından Önermeler

c) Yargının Kipliği Bakımından Önermeler

3. Önermeler Arası İlişkiler

2. Kıyas Çeşitleri

a) Basit Kıyaslar

b) Bileşik Kıyaslar

- Kavram, terim, imge (haya) gibi kavramlar ayırt edici özellikleriyle birlikte verilerek kavramlar arasındaki ilişki: farklılık ve benzerlikler vurgulanmalı.

- Bazı konular (kavram, önerme, kıyas çeşitleri; kavramlar arası, önermeler arası ilişkiler vb.)'ın işlenmesinde şematik açıklamalara yer verilmeli, bütünün kavranmasına özen gösterilmeli.

- Karşı olma (önermeler arasında karşıt, alt karşıt, altlık, çelişiklik) ilişkilerim bilmenin yararı kavratılmak, yani önermelerden birinin Doğruluk değeri bilindiğinde, diğerinin alacağı Doğruluk değeri hakkında ne söylenebileceği vurgulanmalı.

- Kıyas konusunda, kıyasın tümdengelimli akıl yürütme yollarından biri olduğu belirtilmeli ve kıyası oluşturan terimlerin işlevi ve önemi kavratılmalıdır.

3. Sembolik mantığın temel kavramlarım (çıkarım, denetleme, önerme, eklem vb.) tanıtma.

4. Sembolik mantık, klasik (Aristo) mantık ilişkisini belirtme.

5. Sembolik mantığın uygulama alanlarım sıralama.

6. Çeşitli mantık alanlarım (iki değerli mantık, çok değerli mantık, kiplik mantığı, özdeşlik mantığı, varlık mantığı) sıralama.

1. önermeler mantığında çıkarımları örnekle açıklama.

2. önermeler mantığında önermeyi örnekle açıklama.

3. Önermeler mantığında önermenin öğeleri (terim, yüklem)'ni açıklama.

4. Önerme eklemlerinin işlevim açıklama.

5. Basit ve bileşik önermeleri karşılaştırma.

6. Ana eklem ve ana bileşenleri belirleme.

7. Önerme eklemlerinin (değilleme eklemi, tümel evetleme eklemi, tikel evetleme eklemi) doğruluk çizelgelerini açıklama.

1. "Mantık değişmemezleri"ni tanıtma.

2. "Özne değişmezler"i tanıtma.

3. "Değişmezler"i sembollerle gösterme.

4. "Ad değişmesi" "yüklem değişmesi". "deyim", "değişken", "özdeşlik" "niceleme" terimlerim tanımlama.

5. önermeler mantığındaki terimlerin işlevlerini belirtme.

6. "Yorumlama"nın gerekliliğini belirtme.

7. Yorumlayabilmek için sembolleştirmenin gereğini belirtme.

8. Yorumlama çizelgelerinin doğruluk değerini belirtme.

1. Tutarlılığın önemini açıklama.

2. "Tutarlılık" örnekle açıklama.

3. Önermelerin tutarlılığım denetleme.

4. "Geçerlilik"i örnekle açıklama.

5. önermelerin geçerliliğim denetleme.

6. Çıkarımların geçerliliğini denetleme.

7. "Denklik (eşdeğerlik)"i Örnekle açıklama.

8. Önermelerin denkliğim denetleme.

l. Çözümleyici çizelge temel çözümleme kuralları (tümel, evetleme, tikel evetleme)'nı kavrayarak örnek üzerinde açıklama.

2. Çözümleyici çizelge. türetilmiş çözümleme kuralları (tikel evetleme değillemesi. tümel evetleme değillemesi. koşulu ve koşullu değillemesi. karşılıklı koşullu değillemesi )'ni örnekler ü/erinde açıklama.

1. Yüklemler mantığı ile ilgili terimleri* (değişken, açık önerme, özelleme önermesi. gerçekleme)' açıklama.

2. Terimlerin işlevlerim açıklama.

3. Tümel niceleyiciyi sembolle göstererek açıklama.

4. Tikel niceleyiciyi sembolle göstererek açıklama.

5. Yüklemler (niceleme) mantığında sembolleştirme ve yorumlamayı açıklama.

1. Yüklemler mantığı ile ilgili kuralları (niceleyici değillemesi. tümel ve tikel özelleme kuralı) örnekle açıklama.

2. Yüklemler mantığında önermelerin tutarlılığım denetleme.

3. Yüklemler mantığında önermelerin geçerliliğim denetleme.

4. Yüklemler mantığında çıkarımların geçerliliğim denetleme.

1. Çok değerli mantık sistemlerinin özelliklerini belirtme.

2. Çok değerli mantık sistemlerinden doğruluk değerlerim belirtme.

3. Çok değerli mantık değişmezlerini belirtme.

4. Çok değerli mantık değişmezlerinin doğruluk çizelgelerini belirtme.

1. Kiplik mantığının özelliklerini belirtme.

2. Kiplik değişmezlerini belirtme.

- Çıkarımların yapı taşlarının önermeler, önermeler mantığının ise sembolik mantığın çok önemli bir dalı olduğu düşünülerek, önermenin yapı taşları olan.

- Önerme eklemlerli (işlevleri ve doğruluk değerleri’nin,

- Niceleyiciler (işlevleri)'in.

- Mantık değişmezleri, özel değişmezlerin ve önermenin.

- Sembolleştirme ve yorumlamanın işlevleri ve önermenin,

- Ana eklem ve ana bileşenlerin işlevleri ve ayırt edilmesi işlemlerinin kavranması sağlanmalı.

- "Tutarlılık", "Geçerlilik". "Denklik"in ne olduğu, bunları bilmenin önemi ve nasıl açıklanacağı kavratılmalı.

- Çıkarımların geçerliliği, önermelerin geçerliliği ve tutarlılığım denetlemek için kullanılan "çözümleyici çizelge"nin hangi amaçla kullanıldığım, yanı geçerlilik denetlemesi mi. tutarlılık denetlemesi mi. denklik denetlemesi mi yapıldığı işlemin başlangıcında belirtilmeli.

- İşlemin yapılmasında;

a) Ana eklem ve ana bileşenleri doğru tesbît etmeli,

b) Çözümleme kurallarım (önce alt alta yazma-sonra çatal açma vb.) uygulamalı,

- işlem sonucunun değerlendirilmesi, yani geçerli ise niçin geçerli, tutarlı ise niçin tutarlı vb. olduğunu açıklamak için verilen adımlar dikkate alınarak kavratılmalıdır.

1. önermeler mantığının kapsamım belirtiniz.

2. Niceleme mantığının kapsamım belirtiniz.

3. Sembolik mantıkta basit ve karmaşık önermeleri tanımlayınız.

4. Çıkarım nedir? Klasik ve sembolik mantıkta çıkarımların özelliklerini belirtiniz.

5. İki değerli mantıkta p gibi bir önermenin doğruluk değerlerim belirtiniz.

6. Ana eklemi doğru tespit etmenin önemini belirtiniz.i

7. Bir önermenin tutarlılığım örnekle açıklayınız.

8. Birden fazla önermenin bir arada tutarlı elması ne demektir? Örnekle açıklayınız.

9. Önermenin geçerliliğim örnekle açıklayınız.

10. Çıkarımların geçerliliğim örnekle açıklayınız.

11. Temel çözümleme kurallarım belininiz.

12. Çözümleme kurallarının nasıl türetildiğini açıklayınız.

13. Açık önermeyi tanımlayınız.

14. Yüklemler mantığında niceleme işaretlerim ve ilgili kuralları belininiz.

15. Yüklemler mantığında denetleme kurallarım belininiz.

TERİMLER :

1. Mantığın uygulandığı alanları sıralama.

2. Mantığın matematikte uygulanışım belirtme.

3. Mantığın doğa bilimlerinde uygulanışım belirtme.

Mantık dilinin özelliğim belirtme.

- Mantık biliminin çeşitli düşünme alanlarıyla ilişkisini açıklarken, onunla ilişkili alanlar (matematik, doğa bilimleri, felsefe vb.) ve bu alanlarda doğrudan mantık bil imi ne dayanan hol [iniler (kümeler, devreler, teori -tanım-aksi yom. teoremler vb.) sıralanmalı, açıklamalar uygulamayı içermeyecek şekilde sınırlandırılmalı.

- Sembolleştirmenin dile ve mantığa kazandırdığı alan yenişliği örnekler üzerinde gösterilerek açıklanmalı.

- Konular işlenirken genel olarak:

a. Tanımlar açıklanmalı.

1. Mantığın doğa bilimlerine uygulanmasının gereği belirtme.

3. Tam tümevarımın özelliklerim belirtme.

4. Eksik tümevarımın özelliklerim belirtme.

-Mantık biliminin çeşitli düşünme alanlarıyla ilişkisin! açıklarken, onunla İlişkili alanlar (matematik, doğa bilimleri, felsefe vb.) ve bu alanlarda doğrudan mantık bilimine dayanan bölümler (kümeler, devreler, teori-tanım-aksiyom. teoremler v.b.) sıralanmalı, açıklamalar uygulamayı içermiyecek şekilde sınırlandırılmalı.

- Sembolleştirmenin dile ve mantığa kazandırdığı alan genişliği örnekler üzerinde gösterilerek açıklanmalı.

- Konular işlenirken genel olarak:

1. Mantığın matematikle ilişkisin) açıklayınız.

2. Dilin sembolleştirilmesinin önemini belirtiniz.

3. Teorilerin sembolleştirilmesini ve ilgili kurallarım belirtiniz.

4. İspat metotlarım sıralayınız.

5. Doğa bilimlerinde sembolleştirme ve ilgili kuralları belirtiniz.

6. Tartışma mantığında sembolleştirme ve çözümlemeyi örnekle gösteriniz.

TERİMLER :

1. Bilim felsefesinin amacım belirtme.

2. Mantık felsefesinin amacım belirtme.

1. "Mantık" kavramıyla ilgili sorunları açıklama.

2. "Geçerlilik" kavramıyla ilgili sorunları açıklama.

3. "Mantık değişmezleri" ile ilgili sorunları açıklama.

4. "Doğruluk" ve "varlıkla" ilgili sorunları açıklama.

5. "Mantık ilkeleriyle" ilgili sorunları açıklama.

AMAÇ 29: Mantık ile varlığın bilgisi arasındaki ilişkiyi kavrayabilir

DAVRANIŞLAR:

1. "Mantık" ile "günlük hayat bilgisi"nin ilişkisin! açıklama.

2. "Mantık" ile "Bilimsel bilgi"nin ilişkisin! açıklama.

3. "Mantık" ile "Matematik bilgi"nin ilişkisin! açıklama.

4. Günlük hayat bilgisinin, bilimsel bilginin ve matematik bilginin temellerim açıklama.

- Bilim felsefesi ve mantık felsefesi bilgisi. bu ikisi arasındaki ilişki dikkate alınarak verilmeli,

- Bilim ve mantık felsefesinde asıl amacın bilimin ve mantığın temel ilkeleri konusunda değişik yaklaşımları, değişik görüşlerin akılcı bir biçimde değerlendirerek en uygun seçimleri sağlamak olduğu, normal bilimsel faaliyet içinde olan bilim adamlarının, normal bilimsel çalışmaları devam ettirdikleri, anomaliler artığı zaman tartışmaların başladığı; böyle zamanlarda bilim felsefesi ve mantık felsefesinin ¹ devreye girdiği vurgulanmalı,

- Mantık felsefesinin sorunları, bütün boyutlarıyla değil, ana hatlarıyla verilmeli.

- Mantıkla varlığın bilgisi arasındaki ilişkiler açıklanırken örneklemede öğrencinin günlük hayatından ve öğrendiği bilgilerden faydalanılmasına özen gösterilmelidir.

1. Mantık felsefesinin konusunu belirtiniz.

2. "Geçerlilik" kavramıyla ilgili sorunları ve bu konudaki açıklamaları belirtiniz.

3. "Mantık ilkeleri" ile ilgili ve buna bağlı gelişen yeni mantık anlayışlarım belirtiniz.

4. Mantıkla günlük hayat bilgisinin ilişkilerim açıklayınız.

TERİMLER :Mantık Felsefesi Bilim Felsefesi