ÇEVRE VE İNSAN DERSİ PROGRAMI
(9-10-11. SINIF)
AÇIKLAMA:
Ders Geçme ve Kredi
Sistemine göre dönemler esas alınarak hazırlanan ve halen Sınıf geçme
Sisteminde uygulanmakta olan bu program, 2455 ve 2470 sayılı Tebliğler
Dergisindeki açıklamalar doğrultusunda sınıflar esas alınarak düzenlenmiş olup,
uygulama bu doğrultuda yapılmaktadır.
Lise, And.Lis., Yab.Dil
Agır.Liselerinin tüm alanları ile Fen Liselerinin 9. Sınıflarında: Seçmeli
Ders, Fen Bil., Sosyal Bil. Sanat (Müzik) Alanlarının 10. Sınıflarında: Seçmeli
Ders, Türkçe-Mat., Yab.Dil, Spor Alanlarının 11. Sınıflarında: Seçmeli Ders
T.C.
MİLLİ LGİTİM bakanlığı
IALİM VL TLRBİYE KURULU BAŞKANLIĞI
Karar Sayısı : 96 Karar Tarihi : 24.04.1992 TD: 11.05.1992-2358
Konu: "Ders Geçme ve Kredi Sistemi'nin uygulayan orta dereceli okulların lise seçmeli dersler grubu arasında yer alan Çevre ve insan 1 dersi öğretim proğramının kabulü
"Ders Geçme ve Kredi Sistemi'ni uygulayan orta
dereceli okulların lise seçmeli dersler grubu arasında yer alan "Çevre ve
İnsan l" dersi öğretim programınm. denenip geliştirilmek ve 191)
l-l 992 öğretim yılmdan itibaren uygulanmak üzere, bağlı örneğine göre kabulü
hususunun Bakan'a arzı kararlaştırıldı.
ÇEVRE VE İNSAN
l AMAÇLAR :
Çevre ve insan Dersi île Öğrencilere;
1. Çevre bilgisinin bir sentez bilgisi olduğu
kavramı, çevre eğitiminin kişinin tüm hayatı boyunca almaşı ve uygulaması
gereken bir eğitim süreci olduğu, temel amacın bireylerin çevre bilincinin
geliştirilmesi. çevreye duyarlı, olumlu, kalıcı davranış değişiklikleri kazandırılması.
doğal, tarihi ve estetik değerlerin korunması. bu uygulamalara aktif kalıtımının
sağlanması.
2. Çevrenin fizik, biyolojik ve sosyal ögelerinin
bir bütün olarak ele alınması gerektiği, organizmanın dışında bulunan her şeyin
çevrenin bir öğesi olduğu. çevresel öğelerin sürekli bir etkileşim içerisinde
bulunduğu.
3. Canlıların dağılımım ve
çokluğunu belirleyen etkileşimleri konu edinen bir bilim olarak temel ekolojik
kavramları.
4. Çevreyi kirletici
davranışlardan kaçınma ve bu tip davranışları engelleme istek ve davranışı.
5. Çevre ve sağlık ilişkisinin önemi: sağlıklı bir
çevrede yaşamanın anayasal bir hak olmasının yanısıra. böyle bir çevreyi
oluşturma, koruma ve geliştirmenin aynı zamanda bir sorumluluk olduğu, çevre
sorunlarının çözümünde katılma ve görev alma istek ve bilinci,
6. İçme ve kullanma suyu. atıklar, konut, hava
kirliliği, radyasyon. aydınlatma, havalandırma, gürültü, vektör kontrolü, gıda
sağlığı, çalışma koşulları ve işyeri ortamı, kazalar ve önlenmesi. turist
sağlığı \e hekimliği- toplum bireylerinin kazaları önleme ve ilkyardım bilgi ve
beceri eksikliği, nüfus sorunu vb. konuların. çevre ve sağlık sorunları olarak
bir bütün halinde ele alınması. kirletici öğeler ve sağlık bağlantısının kurulabilmesi.
7. Çevreyi korumanın
yanısıra düzeltici adımlar atma. hu tip düzeltici çabaları destekleme istek ve
bilinci.
K. Çevre konusundaki haber, değerlendirme ve
tanışmalarda çok yönlü bakış açışı.
9. Çevreyi korumak için plan
ve projeler üretme istek ve becerisi.
10. Kendi yakın çevresinden
haşla\arak. ülkenin ve dünyanın çevre sorunlarım kavramasını sağlayacak temel
bilgiler.
11. Varolan olumsuz çevre
koşullarının düzeltilmesinin mümkün olduğu. bunun kişinin kendisine ve gelecek
nesillere karşı bir sorumluluğu olduğu bilinci.
12. Doğal ve yapay aletlere hazırlıklı olma. afet
durumlarında. sorunların çözümüne katkıda bulunabilecek temel bilgilere sahip
olma. böyle durumlarda toplumsal organizasyonları kolaylaştırma, can ve mal
kaybım en aza indirecek uygulama ve davranışlara katılma sorumluluğu
kazandırılmalıdır.
Çevre konuşu günümüzde ve
gelecekle en çok ilgi çeken ve kamuoyunu ilgilendiren konulardan birisi olmayı
sürdürecektir. Bunun başlıca nedenler şöyle sıralanabilir:
1.
Çevre sorunları giderek artmaktadır.
2.
Yağmur ormanlarının tükenmesi. ozon tabakasının delinmesi gibi sorunlar tüm
dünya ülkelerim ilgilendirmektedir.
3. Dünyada bazı canlı türlerinin nesilleri
tükenmektedir.
4. Dünyanın bazı bölgelerinde kuraklık ve aşırı
sulamaya bağlı çoraklaşma. önemli çevre ve beslenme sorunları yaratmaktadır.
5. Çevre
kirliliği insan ve diğer canlıların varlığım tehdit edici bir unsur olma
niteliği kazanmaktadır. Yanlış şehirleşme, sanayi tesislerinin çevresel etki
değerlendirmesi yapılmaksızın kurulması, yerleşim yerlerinin alt yapı
eksiklikleri. sanayi kuruluşlarının katı. sim
ve gaz atıklar için arıtma ve geri kazanma tesislerinin olmayışı, yanlış
gübreleme ve sulama, hatalı ilaç kullanımı gibi bilinçsiz tarım faaliyetleri
dahil bir çok sorun çözülmek zorundadır.
6. Çevre, insan sağlığı ile yakından ilişkilidir.
İnsan sağlığım tehdit eden fizik, biyolojik ve sosyal çevre unsurları vardır.
Çevre:
1. Hastalıklara zemin hazırlayabilir.
2. Hastalıkların doğrudan nedeni olabilir.
3. Hastalıkların seyrini etkileyebilir.
4. Hastalıkların yayılımını dolaylı olarak kolaylaştırabilir.
7. Çevre ile ilgili olarak değişik bakış açıları tek
yönlü etkilenmelere neden olabilir.
Çevre ve insan bilgisi
verilirken temel alınacak esas. üniversite eğitimine hazırlık olarak temel
bilgilerin verilmesi olduğu kadar, toplum genel kültürüne kazandırılacak çevre bilgilerinin
de gözönüne alınmasını gerektirir. Çevre bilgisi bir sentez, bilgisidir. Bir
çok bilimsel disiplinin çevre ile ilgili temel bilgileri bu derste sentez
edilmelidir. Konunun sentez bilgisi olduğu ihmal edilecek olursa bilgilerin tek
bir açıdan verilmesi söz gelimi sadece ekolojik sadece sağlık, sadece insan
ekolojisi. sadece sosyal çevre açılarından verilmesi kişilerin diğer öğeleri
ihmal etmesine yol açabilecektir.
Bütün ekolojik öğeleri sağlık için tehlikeli sayarak
yoketmeye kalkışmak ülkenin doğal yapışı açısından tehlikeli olabileceği gibi.
sağlık ögesini ihmal etmek kişinin bu açıdan bilgilenmesini engelleyecektir.
Öte yandan temel biyoloji ve sağlık konularım
kavramamış olan öğrencilerin doğrudan çevre ve insan bilgisi dersini almaları
durumunda konuları anlamalarım sağlayacak temel bilgiler eksik kalacaktır. Sağlık
ve çevre ile ilgili bilimsel doğrular sürekli değişim içerisindedir.
Bütün bunların ışığında çevre ve insan dersinde
aşağıdaki esasların gözönüne alınması gerekmektedir.
l. Çevre ve insan sağlığı bağlamışı kurulmalıdır.
2- Temel ekoloji ve çevre sağlığı bilgileri
verilmelidir. Bu yaklaşıma insan ekolojisi öğeleri de eklenmelidir, iki kapsam
içerisinde canlılar ve çevre, madde döngüleri, biyolojik faktörler,
ekosistemler. biyomlar. ekolojik değişmeler vb. gibi temel bilgilerin verilmesi
sorunludur.
3. kirlenme konuşu çözüm
önerileri ile birlikte işlenmelidir.
4. Konular korkutucu ve
gelecek endişesi yaratacak şekilde değil uyarıcı ve çözüm arayıcı nitelikte
işlenmelidir.
5. Yaşadığımız çevredeki kaynaklarımız ve doğal hayat öğeleri, insanların çevreye olumsuz etkileri, yokolan ve yokolmakta olan türler üzerinde durulmalıdır.
6. Çevre ve sağlık
bağlantısı temel konulardan birisi olmalıdır. Sağlık çevre ilişkisi. çevre
kirlenmesi ve sağlıkla ilgili etkilerinin yanısıra alınacak önlemler, su. hava,
toprak ve besin kirliliği, gürültü, radyasyon vb. konular işlenmelidir.
7. Günlük hayatın
vazgeçilme/ bir bölümü elması açısından yapay çevre. yapay atmosfer,
aydınlatma, kamuya açık yerler, a/ ya da çok sağlığa zararlı olabilecek
kuruluşlar, kazalar vb. gibi konular üzerinde durulmalıdır.
8.
Doğal ve yapay afetler konuyla ilgili duyarlık yaratılmasında önemlidir.
c). Nüfus hareketleri,
kentleşme, göç. turizm, çevre ve insan dersinin diğer konularının daha iyi
anlaşılmasını sağlayacaktır.
10. Çevre ve insan dersinde sosyal çevre, aile.
toplum ve diğer sosyal öğeleri çevrenin sosyal bileşeninin kavranmasını
kolaylaştıracaktır.
11. En son
olarak bozulan çevrenin yeniden düzeltilmesi konuyla ilgili uygulama isteği ve
insanlığın bozulan çevre karşısında çaresiz, olduğu şeklindeki yanlış
algılamaları ortadan kaldıracak, düzeltici çabalara katkıları
kolaylaştıracaktır.
KONULAR:
I. Temel ekoloji bilmisi.
l. Canlılar ve Çevre
1.1. Canlılar ve çevre
1.1.1.
Ekolojiye giriş ve genel tanımlar
1.2 Fiziksel çevre (abiyotik faktörler)
l .2. l. Güneş ışınımı
1.2.2. Sıcaklık
1.2.3. Su
1.2.4. Toprak
1.3. Madde döngüleri (biyojokimsayal döngüler)
l .3. l. Su döngüsü
1.3.2. Karbon ve oksijen döngüsü
l .3.3. Azot döngüsü
l .3.4. Fosfor döngüsü
1.4. Biyolojik çevre (Biyotik faktörler)
1.4.1. Genel tanımlar (populasyon. kominite. habitat. ekolojik niş, ekosistem ve biyosfer.)
1.5. Ekosistemlerde besin ve enerji
ilişkileri
1.5. l. Beslenme ilişkileri (Üreticiler. Tüketiciler.
Ayrıştırıcılar)
1.5.2. Enerji akışı (Besin zinciri, ağı. beslenme düzeyi,
tropik düzey)
1.5.3.
Simbiyotik ilişkiler ortak vaşam (mutualizm. komensalımz. parazitizm )
1.6. Ekolojik piramitler
l .6. 1. Enerji
1.6.2. Biyokütle
1.7. Ekosistemlerde rekabet
1.7.1 Tür içi ve türler arası rekabet.
1.7.2.
Avcı - av ilişkileri
2. Biyomlar (biyocoğrafya)
2. l. Bitki ve hayvan dağılımı
2.2. Kara
biyomları
2.2. l. Tundra
2.2.2.
Kozalaklı ağaç ormanları
2.2.3.
Yapraklarım döken ağaçlardan oluşan ormanlar
2.2.4.
Tropikal yağmur ormanları
2.2.5.
Otlaklar
2.2.6.
Çöller
2.3. Su
biyomları
2.3. l.
Deniz biyomları
2.3.2. Tatlısu
biyomları
2.3.3. Akarsu
ağızları, haliçler
3.
Ekolojik değişmeler
3.1.
Populasyonların yapışı ve değişmeleri
3.2.
Populasyon büyümesi
3.3. İnsan
populasyonu ve nüfus artış problemi
3.4.
Kommunitelerde (yaşama birliklerinde) değişmeler
3.4.1.
Birincil ardıllık (Birincil Sıralı Değişim)
3.4.2
İkincil ardıllık (ikincil Sıralı Değişim)
1. Kaynaklarımız
1.1. Genel
Bilgiler
1.2.
Madde kaynaklarımız
l .2. l.
Toprak kaynakları
1.2.2. Su
kaynakları
1.2.3.
Besin kaynakları
1.2.4.
Ormanlar
l .2.5.
Diğer kaynaklar
1.3. Enerji
kaynaklarımız
1.3.1. Fosil yakıtlar
1.3.2. Nükleer enerji
l .3.3.
Güneş enerji si
l .3.4. Diğer - (jeotermal, rüzgar, dalga, biyokütle)
2. Doğal hayat
2.1. İnsanın doğal hayata
olumsuz etkileri
2.2. Yok olan ve yok olma
tehlikesi olan türler
2.2.1. Dünyada
2.2.2. Ülkemizde
2.3.
Doğal hayatı korumak için yapılması gereken uygulamalar
III.
Çevre ve Sağlık
1. Sağlık ve çevre ilişkisi
2. Çevre kirlenmesi
2.1. Su
kirlenmesi
2.1.1. Nedenleri ve çeşitleri
2.
l. l. l. Endüstriyel kirlenme
2.1.
l.2.Evsel kirlenme
2.1.1.3. Tarımsal kirlenme
2.1.1.4. Isı kirlenmesi
2.1.2. Etkileri '
2.1.3. Önlemler
2.2. Hava kirlenmesi
2.2. l. Nedenleri ve çeşitleri
2.2.1.1. Kirletici tipleri
2.2. l .2. Londra tipi hava kirlenmesi
2.2. l .3. Los Angeles tipi hava
kirlenmesi
2.2.2. Etkileri
2.1.2.1. Sera etkisi
2.1.2.2. Ozon tabakası üzerindeki olumsuz
etkileri
2.3. Toprak kirlenmesi
2.3.1. Nedenleri ve çeşitleri
2.3.1.1. Kimsayal kirlenme
2.3. l .2. Nükleer kirlenme
2.3. l.3. Atıklar
2.3.1.4. Diğer
2.3.2. Etkileri
2.3.3. Önlemler
2.4. Besin Kirlenmesi
2.4.1. Nedenleri ve çeşitleri
2.4.2. Etkileri
2.4.3. Önlemler
2.5. Gürültü kirliliği
2.5. 1. Nedenleri
2.5.2. Etkileri
2.5.3. Önlemler
2.6. Radyasyon
2.6.1- Nedenleri
2.6.2. Etkileri
2.6.3. Önlemler
IV. Yapay Çevre
1. Yapay atmosfer
2. Aydınlatma
3. Kam uya açık yerler
4. Az ya da çok sağlığa zararlı olabilecek kuruluşlar
5. İşyeri
6. Kazalar
V. Afetler
1. Doğal
2. İnsan nedenli
VI. Nüfus hareketleri
1. Kentleşme
2. Göç
3.
Turizm
VII.
Sosyal çevre
1. Aile
2. Toplum
3. Diğer sosyal çevre öğeleri
VIII. Bozulan çevrenin yeniden düzeltilmesi